niyETİMoloji

 Selamlar son kelime bükücüler. Böyle yılışık bir başlık seçmemin sebebini anlatmak istiyorum.Kelimelere onların kökenlerine,hikayelerine,zaman içinde geçirdiği değişime kısacası etimoloji bilimine hayran biri olarak bu hayranlığımın kendimde kalmayıp amatör çalışmalar olarak da dışarıya yansıması gerektiğini düşündüm.Ve ''niyetimin her hafta bazı kelimelerin etimolojisini incelemek'' olmasına karar verdim.Biraz da kelime oyunu yaptım idare edin ehueheuhe.

Bunu elimden geldiğince her hafta yapmaya çalışacağım çünkü kelimeler gittikçe azalıyor günlük hayatımızda ve bundan dolayı 1984'teki korkunç şey başımıza geliyor, düşünme gücümüz ,yeteneğimiz her geçen gün azalıyor farkında olmasakta.Çünkü kelimelerle konuşur kavramlarla düşünürüz.Uzun bir girizgahın ardından başlıyorum ve yararlandığım kaynakları yazıların sonunda paylaşacağım.

1-Havsala

Zihnin bir şeyi anlama ve kavrama yetisi.Anlayış.Arapça ortaya çıkma manasındaki ''husul'' kelimesinden türetilmiştir.Kuş kursağı ve mide gibi farklı anlamlara da gelmektedir. 

2-Sahip/Sohbet 

Aynı kökten gelen ve temelde dost kelimesiyle ilintili bu kelimeler ; Arapça 'shb' kökünden gelen sahiba ''dost idi,arkadaş idi'' kelimesinden türetilen sahip ve sohbet kelimeleri zamanla anlam olarak ayrışmıştır.Birincil anlamı ''yar,arkadaş,dost'' olan ''sahip'' kelimesi sonradan ''malik,efendi'' anlamında değişime uğramıştır.

''Ancak gerçek sahiplik ''sevgi,muhabbet'' temellidir.Bir ağaca sahip olmanın güzelliği,onu ne kadar severek suladığınızla ilgilidir.Bir ağacı en güzel siz suluyorsanız,sizin arazinizde olmasa bile sizindir.En azından kalbinizdedir yoksa her şey metalaşacaktır.'' Ashap ve sahabe kelimeleri de shb kökünden ''arkadaş,dost'' anlamında türetilmiştir.

3-Bendeniz

Tanışmalar sırasında tevazu ifadesi olarak bu ifade ,Farsça banda ''bağlanmış,bağlı,köle,kul'' kelimesinden ekle türetilen bendeniz ''köleniz,kulunuz'' anlamına gelmektedir.Serbest kelimesine baktığımızda ise yine ''bent'' kökü çıkar.Fakat bu kelime aslında kullanılan halinden bir hayli farklı bir anlamda kullanılıyor bizde. Farsça ser ''baş'' ve best ''bağlı'' kelimelerinin birleşimidir ve ''başı bağlı'' anlamına gelmektedir.Bizde ise hür,özgür,kısıtlamaya maruz kalmayan anlamlarında kullanılmaktadır.İlginç. 

4-Bilmukabele

Övgü/yergi cümlelerinde söylenen kelime,Arapça bi'l-mukabele ''karşılık olarak,karşılıklı olarak'' kelimesinden alıntıdır.Mukabele ''karşılık,karşılama'' kelimesinden türetilen  kelime ''kbl'' kökünden gelen kabule dayanır.Bu kökten pek çok kelime türemiştir.İkbal ;ilerleme, İstikbal;gelecek, Kıble;yönelme, Makbul;kabul edilmiş, Tekabül;yüz yüze gelme anlamlarındaki kelimeler ise bunlardan bazıları.

5-Bordo

Fransa'nın Bordeaux şehri geniş üzüm bağlarıyla ünlüdür.Dünyanın en kaliteli şaraplarının üretildiği yerlerden biri olarak göze çarpar. İşte Bordeaux şehrinde üretilen dünyaca ünlü bu şarapların eşsiz rengi,şaraptan daha ünlü olmuş ve mora çalan kırmızı renk şehrin adıyla yani ''bordo'' olarak anılmaya başlamıştır.

6-Müşkülpesent

Arapça zor manasına gelen muşkil ile Farsçada beğenen manasına gelen pesend kelimelerinin melezlenmesi ile oluşmuştur.Zor beğenen.Her şeye kulp takıp kusur bulan anlamına gelmektedir.

7-Aşk

Arapça 'ışk' ''yakıcı sevgi,sevda,tutkunluk'' anlamındadır.Kelime 'aşika' ''aşık olmak,sarmak,sarmaş dolaş olmak'' fiilinden gelir.Maşuk ise ''çokça sevilen,sevgili,yar'' anlamına gelip aşktan gelir.Aşkın Türkçe karşılığı ''sevmek'' fiilinden gelen ''sevidir''.Güzel kelime.

8-Müstehzi

Alay ve aşağılama anlamlarına gelen istihza kelimesinden türetilmiştir..Arapçadan dilimize geçmiştir.Alaycı ve aşağılayıcı anlamlarındaki kelime, sarkastik manasına da yakındır.

Müstehzi bakışlar, müstehzi tebessümler..

9-Yalnızlık

İngilizcede ''yalnız,tek başına'' gibi anlamlara gelen ''alone''sözcüğü ; ''hepsi,her şey'' manasındaki ''all'' ve ''bir,tek'' demek olan ''one'' sözcüklerinden oluşmuştur. All ve one kelimelerini tek tek ele aldığımızda ''tamamen tek'' gibi bir anlama ulaşırız.Klişe bir edebiyat aforizması olarak ''kalabalıklar içinde yalnız kalmak'' gibi bir şey de çıkarabiliriz. 

Tarancı, Galatasaray Lisesinde okuduğu yıllarda kendi kendine mektup yazar,postaya verir ve kendine yazdığı mektubu postadan aldığında başkasından gelmış gibi sevinirmiş.Literatüre bunun ''Cahit Sıtkı Yalnızlığı'' olarak geçmesi gerek bu durumun.

Tabii yalnızlığı seçmek ile yalnız bırakılmak kavramının apayrı kavramlar olduğu malumunuz..

10-Ruh

Arapçada ''nefes,can'' gibi anlamlara gelen ''ruh'' kelimesine bakalım biraz.Nefes kavramıyla doğrudan ilişkili olan ''koku'' anlamındaki ''rahiya'' kelimesinin ve hatta ''mis gibi kokan'' bir çiçek olan ''fesleğen''in diğer adı ''reyhan''ın da ''ruh'' kelimesinden türemesi gayet tabiidir.Teravih kelimesi ise bizde ''Ramazanda yatsıdan sonra kılınan namaz'' anlamına gelirken Arapçada ''soluklanma,dinlenme'' anlamına gelip yine ruh kökünden türemiştir...

                                                                                       Enver Ünlü

Kaynaklar; 

1-6-8/365 Lügat

2-3-4-5-7/Kelime Köken;Mehmet Emin Katırcı

9-10/Hatırla:Alp Paksoy